U novembru 1990. US Congress je usvojio Bushov Zakon pod nazivom “”Zakon o stranim operacijama, finansiranju izvoza i pripadajućim programima”
Zakon koji se odnosi na prekid finansijske pomoći Jugoslaviji iz novembra 1990. godine je Foreign Operations, Export Financing, and Related Programs Appropriations Act za fiskalnu 1991. godinu, usvojen u američkom Kongresu. Ovaj zakon je bio značajan jer je po prvi put eksplicitno povezao američku finansijsku pomoć s unutrašnjim političkim reformama u Jugoslaviji. Njegov uticaj na tadašnju Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju (SFRJ) bio je dalekosežan.
Ključni elementi zakona:
- Obustava finansijske pomoći Jugoslaviji: Zakon je predviđao obustavu finansijske pomoći Jugoslaviji kao cjelini, uključujući kredite i druge ekonomske olakšice koje je Jugoslavija do tada uživala, sve dok zemlja ne postigne značajne demokratske reforme.
- Krediti i pomoć po republikama: Zakon je, međutim, predviđao mogućnost nastavka pomoći i odobravanja kredita pojedinačnim republikama Jugoslavije, ali pod posebnim uslovima. Konkretno, samo one republike koje su provodile demokratske reforme i koje su iskazivale želju za odvojenjem od centralizovanog komunističkog sistema mogle su imati pristup ovim sredstvima. Ovaj deo zakona bio je interpretiran kao podstrek za republike poput Slovenije i Hrvatske da se distanciraju od savezne vlasti u Beogradu i, na kraju, da proglase nezavisnost.
- Usmjerenost na demokratizaciju: SAD su smatrale da Jugoslavija nije dovoljno napredovala u demokratskim reformama. Glavna ideja zakona bila je da se podrže one republike koje su željele preći na tržišnu ekonomiju i demokratski politički sistem, što su Slovenija i Hrvatska već počele da rade.
- Poseban pritisak na Srbiju i centralnu vladu: Jugoslavija je u tom trenutku bila pod snažnim uticajem Srbije, gde je vlast kontrolisao Slobodan Milošević. Zakon je predstavljao indirektni pritisak na Miloševićev režim, jer je on odbijao da sprovede reforme koje su bile uslov za pomoć.
Uticaj na Jugoslaviju:
- Povećana nestabilnost: Odluka SAD da uskrate pomoć Jugoslaviji kao federaciji, dok su spremno nudili pomoć pojedinačnim republikama, dodatno je pogoršala unutrašnje tenzije. Republika Slovenija i Hrvatska su, ohrabrene ovim potezom, počele otvorenije da razmatraju nezavisnost. Zakon se u mnogim krugovima smatra jednim od ključnih faktora koji su ubrzali raspad Jugoslavije.
- Ekonomska kriza: Jugoslavija je već bila u ozbiljnoj ekonomskoj krizi, a gubitak američke pomoći dodatno je opteretio njenu finansijsku situaciju. Bez pristupa stranim kreditima, inflacija je porasla, nezaposlenost se povećala, a nezadovoljstvo stanovništva raslo.
- Raspad zemlje: Dok su Slovenija i Hrvatska bile potaknute da se odvoje i proglase nezavisnost (što su i učinile 1991. godine), Srbija je nastavila da insistira na očuvanju Jugoslavije pod njenim vodstvom. Ovaj zakon je posredno doprinio zaoštravanju sukoba između različitih republika, što je na kraju dovelo do oružanih sukoba i građanskog rata.
Ključni efekti zakona:
- Podrška secesiji: Iako zakon eksplicitno nije tražio od republika da se odvoje od Jugoslavije, omogućavanje pomoći samo onima koje su se distancirale od centralne vlasti faktički je podstaklo secesionističke pokrete u Sloveniji i Hrvatskoj.
- Međunarodna dimenzija raspada Jugoslavije: Zakon je signalizirao promenu u američkoj politici prema Jugoslaviji. SAD su se počele udaljavati od podrške očuvanju federacije i preusmerile su pažnju na podršku republikama koje su se zalagale za demokratizaciju i tržišnu ekonomiju. To je ubrzalo međunarodnu izolaciju Jugoslavije i Miloševićevog režima.
- Diplomatske i ekonomske posledice: Jugoslavija je postala međunarodno sve više izolovana, posebno Srbija i Crna Gora, koje su ostale u zajednici nakon što su ostale republike proglasile nezavisnost. Zakon je indirektno ojačao republikanske vlasti u Sloveniji i Hrvatskoj u njihovim naporima za međunarodno priznanje.
Zakon iz novembra 1990. godine bio je samo jedan od mnogih faktora koji su doprineli raspadu Jugoslavije, ali je imao snažan politički i ekonomski uticaj jer je podstakao podelu unutar zemlje i ubrzao proces nezavisnosti pojedinih republika.
