Čovićev treći entitet kao paravan: Projekat ličnih interesa, političke kontrole i iluzije državnosti za uzak krug podobnih koji na ovaj način ne bi mogao štetiti i teresima države BiH

Ideja o uspostavljanju „trećeg entiteta“ u Bosni i Hercegovini godinama je prisutna u političkom diskursu, naročito unutar dijela hrvatskog političkog spektra. Do sada se taj prijedlog uglavnom percipirao kao korak ka daljoj etničkoj podjeli zemlje, no u posljednje vrijeme pojavile su se i varijante koje otvaraju drugačiju perspektivu: uvođenje trećeg entiteta uz istovremeni prenos većine nadležnosti sa entiteta na državu. Pitanje koje se nameće glasi – da li bi ovakav kompromis mogao biti koristan za Bosnu i Hercegovinu?

Trenutna situacija: decentralizirana država s paralizirajućim mehanizmima

Bosna i Hercegovina je, prema Ustavu iz Dejtonskog mirovnog sporazuma, složena državna zajednica sastavljena od dva entiteta – Federacije BiH i Republike Srpske – te Brčko distrikta. Veliki broj nadležnosti nalazi se na entitetskom nivou, dok državne institucije imaju ograničene izvršne kapacitete. Ovakav sistem često dovodi do zastoja u odlučivanju, blokada i različitih interpretacija zakona.

Treći entitet kao alat za ravnotežu – pod uvjetom jačanja države

Jedna od verzija prijedloga o trećem entitetu podrazumijeva formiranje posebne jedinice s hrvatskom većinom, ali uz radikalnu reformu postojećeg ustrojstva: entiteti bi izgubili većinu svojih izvršnih i zakonodavnih nadležnosti koje bi prešle na državni nivo. U tom slučaju, BiH bi postala funkcionalnija država sa centralnim institucijama koje odlučuju o ključnim pitanjima – budžetu, pravosuđu, sigurnosti, infrastrukturi, vanjskoj politici i sl.

Ovakav model više bi ličio na klasičnu federaciju, sa manjim regionalnim jedinicama koje imaju simboličnu i administrativnu autonomiju, ali bez moći da blokiraju procese na državnom nivou.

Prednosti: funkcionalna država i zadovoljenje političkih zahtjeva

Glavna prednost ovakvog kompromisa bila bi izgradnja funkcionalne države. Prenos nadležnosti na državni nivo omogućio bi jedinstvene zakone, efikasniju borbu protiv korupcije, jedinstveno tržište rada, bolju privlačnost za strane investitore i brži put ka EU integracijama. Istovremeno, hrvatski politički predstavnici dobili bi teritorijalno-administrativno priznanje koje već dugo traže, čime bi se smanjila percepcija političke marginalizacije.

Rizici: cementiranje etničkih podjela i moguća zloupotreba

S druge strane, uvođenje trećeg entiteta nosi ozbiljne rizike. Prvo, iako bi se formalno ojačala država, postoji opasnost da bi se novi entitet iskoristio za dalje etničko razgraničenje i izolaciju. Drugo, bez jasno definisanog prijenosa nadležnosti i preciznih mehanizama kontrole, novi entitet bi mogao postati dodatna tačka opstrukcije, kao što je danas slučaj sa RS i ponekad i sa FBiH. Treće, postavlja se pitanje kako bi se teritorijalno definirao treći entitet bez novih unutrašnjih sukoba i problema sa stanovništvom koje nije hrvatske nacionalnosti.

Naravno, evo proširenog dijela članka sa navedenim informacijama:

Treći entitet: Geografski okvir i demografski osnov

Jedan od ključnih aspekata prijedloga o „trećem entitetu“ je njegova teritorijalna definicija, koja se često povezuje sa procentualnim udelom hrvatskog stanovništva u BiH. Prema podacima iz 1991. godine, prije izbijanja rata, Hrvati su činili oko 17-18% ukupnog broja stanovnika BiH. Ako bi treći entitet bio usklađen s tim procentom, njegov teritorijalni okvir ne bi mogao obuhvatiti više od 18% ukupne površine zemlje. To znači da bi nova jedinica mogla zahvatiti samo manji dio teritorije BiH, što otvara pitanja o geografskom smještaju ovog entiteta.

No, tu nastaje i dodatni problem: treći entitet ne bi mogao biti ograničen isključivo na područje Federacije BiH, jer bi to dovelo do daljnje etničke podjele već postojeće administrativne podjele. Teritorijalni preduvjeti za takav entitet morali bi biti razmatrani na cijeloj teritoriji BiH, uzimajući u obzir i područja koja trenutno pripadaju Republici Srpskoj, ali u kojima postoji značajan broj Hrvata, poput Istočne Hercegovine. Ova činjenica dodatno komplicira situaciju, jer bi svaka teritorijalna preraspodjela, bez obzira na etničke kriterije, bila u velikoj mjeri politički i pravno sporna.

Realan kompromis ili politička iluzija?

Iako ideja o trećem entitetu uz snažnu centralizaciju države na papiru djeluje kao kompromis koji „svi ponešto dobijaju“, realnost BiH je daleko složenija. Svako rješenje koje uključuje nove teritorijalne jedinice mora biti praćeno jasnim, pravno obavezujućim ustavnim reformama koje garantiraju da država postaje glavni politički subjekt.

Bez tog ključa, uvođenje trećeg entiteta bez jačanja države značilo bi još jednu etapu u dezintegraciji zemlje. Međutim, ako bi se uz međunarodnu podršku i unutrašnji politički konsenzus došlo do modela u kojem se nacionalne tenzije ublaže kroz decentralizaciju identiteta, ali centralizaciju moći – to bi mogla biti šansa za novu fazu razvoja Bosne i Hercegovine.